„Kijk, kijk, hoe die mensen reageren, hoe verbaasd ze door de bol turen! Daar doe ik het voor.” De Amerikaanse kunstenares Devorah Sperber heeft haar nervositeit overwonnen, nu ze ziet dat alles goed gaat. Haar versie van Leonardo Da Vinci’s Laatste Avondmaal hangt voor het eerst in een religieus kader. In de Grote Kerk van Venray.

Koperen kroonluchters, glas-in-loodramen en Venray’s trots, een eeuwenoude en kostbare heiligenbeeldencollectie.

De eikenhouten Petrus uit 1525 is net gerestaureerd. Onder zeven lagen verf kwamen de originele kleuren tevoorschijn.

En dan, een metalen constructie. Om precies te zijn 20.736 garenklosjes hangen aan draden van aluminium bolletjes. Voor een wit laken van ruim vijf bij tien meter vormen de klosjes een abstracte tekening. Maar een bol op ooghoogte verandert die realiteit. De bezoekers die een blik werpen door dit bolletje van plexiglas zien Da Vinci’s schilderij Het Laatste Avondmaal opdoemen.

Voor Devorah Sperber (46) uit New York is het een ritueel. Haar werk ’After the last supper’ bouwt ze op door de duizenden, gekleurde garenklosjes een voor een aan 288 aluminium koorden te rijgen.

Het ritme van de herhaling geeft rust. Ze vertelt over de midlifecrisis die ze al voor haar dertigste had. „Mijn vader was als immigrant in de Verenigde Staten de vleesgeworden Amerikaanse droom. Hij bouwde een glansrijke carrière op met zijn handen en ik kon studeren. Maar toen ik eenmaal voor een reclamebureau werkte, dacht ik: is dit het? Van maandag tot en met vrijdag wachten op het weekend?” Sperber werd kunstenares. ’

Na het laatste avondmaal’ is ondersteboven opgesteld als een drieluik waarvan de zijluiken enigszins naar binnen zijn geklapt. Als een open val. Zo wordt volgens Sperber hetzelfde driedimensionale effect bereikt als bij het origineel. „Da Vinci begreep dit effect. Hij wist ook dat je het bereikte door te kijken op grote afstand met een hand voor één oog.” De plexiglas bol werkt als een oog en roteert de afbeelding 180 graden. Zo is het werk ‘normaal’ te zien. Bijzonder is dat daardoor ook het fragmentarische effect van de losse klosjes sterk vermindert. Het tafereel lijkt één geheel. „Niets is wat het lijkt. Door het bolletje zien we een andere realiteit. Die realiteit blijkt dus subjectief te zijn.”

Volgens Sperber hebben veel mensen de Mona Lisa op posterformaat in hun hoofd. „Maar in werkelijkheid is dat doek veel kleiner. Het heeft alles te maken met de projectie door de hersenen. Wie weet wat we allemaal níet kunnen zien om ons heen.”

Door haar pc werd ze beperkt tot maximaal 256 kleuren in het ontwerp van ‘After the last supper’. Geen spoor van deze beperking vlak voor het ‘doek’.

De verschillende bruintinten van de zijdeglanzende garen zijn nauwelijks te onderscheiden. Gelukkig voor Sperber was de fabrikant van de garenklosjes flexibel in de afnamehoeveelheid van diverse kleuren.

’Niet aankomen’, die bordjes moeten er echt komen, in alle talen.” Een ontstelde Sperber ziet een jongetje naar de klosjes graaien. „Kun jij dat niet even tegen hem in het Nederlands zeggen?”

’Na het laatste avondmaal’ hing in 2005 in het Brooklyn Museum, New York. Sperber is benieuwd hoe het in de kerk uitpakt. Da Vinci’s werk is voor mij een kunsthistorisch icoon, zegt zij. „Ik wil mensen niet shockeren. Hopelijk leggen ze er geen dingen in die ik niet bedoel.”

„Waarom zijn we hier, waar gaan we naar toe?” zegt Theo Lenders, curator van Odapark. „Daar gaat zingeving om. En religie. Sporen van religie liggen hier voor het oprapen. We hebben hier een rijke katholieke traditie.”

Het Jerusalempark, een oud nonnenklooster, ademt de sfeer van nostalgie. In de drooggevallen fontein staat een opblaasbadje met een polyester Jezustorso, de Jezusfontein. Uit zijn hoofd groeien vliegenzwammen beschilderd met Latijnse kruizen. In september moet hij bloed gaan huilen. Oftewel rode limonade.

In een stoffige garage staan twee Britten achter een tafel. Ze werken aan een maquette van een themapark met apen en tanks. Gaas erom heen zoals in de gevangenenverblijven van de Amerikaanse basis Guantanamo Bay.

Hun inspiratie deden ze op in Zuid-Engeland, waar een apenpark en een tankmuseum vlakbij elkaar liggen.

De helft van de apen zijn ’creationistisch’ en dragen baard en mijter. Anderen zijn darwinistische soortgenoten.

Ze staan overal opgesteld in de maquette, ze gaan elkaar te lijf. Een creationistische aap zit op een schildpad met een Jezushoofd, compleet met doornenkroon. De aap geeft het reptiel er ongenadig van langs met een zweep.

De maquette vertoont ook Golgotha, de plaats waar Jezus is gekruisigd, in de vorm van een doodshoofd. Er ligt een spons bij een fles azijn. En dobbelstenen en muntstukken waarmee de Romeinse soldaten zich vermaken.

Het geheel ziet eruit als een de spoorbaan van een speelgoed elektrische trein.

Ook het museum van Venray is onderdeel van de manifestatie. Kunstenaars hebben kunstwerken van elders opgesteld tussen de oudheden. Er zijn twee poppen, Nazarenos, Spaanse boetedoeners. Hun pak lijkt op de outfit van de Amerikaanse racistisch Ku Klux Klan. Een strijkt, naar voren gebogen, zijn puntmuts zonder die af te doen.

De ander heeft het zich gemakkelijk gemaakt in een sfeervolle Venrayse keuken uit de jaren twintig van de vorige eeuw. Hij breit uit een kluwen wol een kruis. In zijn puntmuts zitten stokjes waarop zich parkieten hebben genesteld. Het Odapark is het zenuwcentrum van ’Rock my religon’. Tussen de bomen staan tachtig moderne sculpturen.Het Odapark is ruim honderd jaar oud.

Er staat een oud theehuis, waaraan een bezoekerscentrum is vastgebouwd. Volgens een contract blijven de sculpturen hier vijf jaar staan maar sommige kunstenaars schenken hun werk.

Caravans uit de jaren zeventig flankeren het bezoekerscentrum. Hiermee gaan kunstenaars straks op pad, scholen en festivals langs. Invalshoek: kunst en religie komen naar je toe. Alle vijf caravans hebben een eigen thema, waaronder ’clubgevoel’. Die caravan is beplakt met logo’s van McDonalds, de bioscoopketen Pathé en Sesamstraat. In de caravans worden videofilmpjes van ongeveer een half uur vertoond. In de plaatselijke moskee zijn kunstwerken niet welkom. Bezoekers krijgen er wel fruit van vrijwilligers uit de moslimgemeenschap.

De spanning tussen moderne kunstwerken en oude katholieke traditie scheppen op deze manifestatie voor een aparte sfeer.

Devorah Sperber: „Het is geweldig dat hier mensen, die normaal misschien nooit moderne kunst zien, op deze manier er toch mee in aanraking komen.”

Kunstmanifestatie op heilige grond

Het Limburgse Venray groeide op heilige grond met dertien kloosters. Als hier in september de kunstmanifestatie ’Rock my religion’ losbarst zullen oude tijden herleven. Maar wel met een eigentijdse en confronterende tint. Kunstenaars uit binnen- en buitenland plaatsen hun werk in de openbare ruimte. Onder meer langs een wandelroute, in de Grote Kerk en in een moskee. De wandelroute valt in het eerste deel van de manifestatie die duurt tot 4 november. De route loopt van St.Oda naar St.Anna, langs verschillende religieuze plekken. De eigentijdse kunstwerken geven deze plekken een nieuwe lading die vragen oproept. De voettocht is volgens Theo Lenders van Odapark een ‘vrolijke wandeling’ of een ‘boetedoening’. De Limburgse gedeputeerde Odile Wolfs, geeft op 9 september het startschot voor de manifestatie die tot 27 januari 2008 duurt. ‘Na het laatste avondmaal’ van Devorah Sperber is tot 4 november te bewonderen